sán chó, bệnh sán chó, dấu hiệu bị sán chó, dấu hiệu bệnh sán chó, sán dây, giun lươn, Toxocara, Toxoplasma

Giun chỉ bạch huyết cái đẻ ra phôi, phôi di chuyển từ hệ bạch huyết sang hệ tuần hoàn, nhưng chỉ xuất hiện ở máu người ngoại biên theo những giờ nhất định. Khi muỗi hút máu người bệnh, phôi ở trong dạ dày muỗi từ 1 – 2 giờ, sau đó mất bao bọc ngoài, xuyên qua thành dạ dày vào xoang đại thể của muỗi, biến thành ấu trùng I, sau 2 lần lột xác sẽ chuyển thành ấu trùng III.

Giun chỉ bạch huyết là gì?

Bệnh giun chỉ hệ bạch huyết gây ra do nhiễm một trong ba loại giun chỉ Wuchereria bancrofti, Brugia malayi, hay Brugia timori. Ở Việt Nam, chủ yếu do hai loại Wuchereria bancrofti và Brugia malayi. Không giống bệnh sán chó Toxocara hay những bệnh nhiễm giun sán khác vốn lây truyền qua đất, qua thực phẩm tái sống,... bệnh giun chỉ bạch huyết do muỗi truyền mầm bệnh vào cơ thể người thông qua động tác chích đốt. Tuy hình thể, đặc điểm dịch tể và sự phân bố địa lý có khác nhau nhưng bệnh lý, cách chẩn đoán, điều trị và phòng ngừa giữa các loài giun chỉ trên hoàn toàn giống nhau.

Hình thể giun chỉ bạch huyết như thế nào?

Giun chỉ Wuchereria bancrofti

Giun chỉ bạch huyết trưởng thành : Màu trắng kem, có kích thước rất thay đổi 25 – 100mm, mảnh mai như sợi chỉ.

Giun chỉ bạch huyết đực dài 20 40mm, chiều ngang # 0,1mm.

Giun chỉ bạch huyết cái dài 40 - 100m. Vỏ bọc ngoài láng.

Giun chỉ bạch huyết đực và giun chỉ bạch huyết cái thường sống cuộn vào nhau như một cuộn chỉ rối trong hệ bạch huyết làm cản trở sự lưu thông của bạch huyết. Giun cái có từ tử cung, phần trên tử cung chứa nhiều trứng.

Trứng giun chỉ bạch huyết có một màng tạo thành vỏ hoặc áo cua ấu trùng, sau khi ấu trùng được đẻ. Sau khi được đẻ, ấu trùng giẫy mạnh làm dãn màng trứng, nhưng màng trứng vẫn còn tồn tại.

Ấu trùng giun chỉ bạch huyết (phôi giun chỉ): Kích thước dài # 275 – 300 µm, ngang #8-10 µm, có khoảng trống ở đầu ngắn, thân uốn éo đều đặn, chứa đựng nhiều hạt nhiễm sắc nhỏ (nhân thân), nhưng không đi đến mút đuôi, đuôi nhọn.

Giun chỉ Brugia malayi

Giun bạch huyết trưởng thành : mảnh mai và ngắn hơn so với giun chỉ Bancroft, giun đực dài 13 – 23 mm, giun cái dài 43 – 55mm.

Ấu trùng giun chỉ bạch huyết (phôi giun chỉ): Kích thước dài #200 – 230 µm, ngang 5 – 6 µm thường cuốn cong không đều, xoắn, khoảng trống ở đầu có chiều dài hơn chiều rộng. Bên ngoài có vỏ bao, nhân bên trong nhiều to đậm, đoạn cuối đuôi có 2 nhân rõ.

Chu kỳ phát triển giun chỉ bạch huyết diễn ra như thế nào?

Giun chỉ bạch huyết cái đẻ ra phôi, phôi di chuyển từ hệ bạch huyết sang hệ tuần hoàn, nhưng chỉ xuất hiện ở máu người ngoại biên theo những giờ nhất định (thường từ 20 giờ - 3 giờ sáng). Khi muỗi hút máu người bệnh, phôi ở trong dạ dày muỗi từ 1 – 2 giờ, sau đó mất bao bọc ngoài, xuyên qua thành dạ dày vào xoang đại thể của muỗi, biến thành ấu trùng I, sau 2 lần lột xác sẽ chuyển thành ấu trùng III, và di chuyển đến cơ ngực, sau đó tiến đến vòi muỗi.

Khi muỗi đốt người, ấu trùng vào máu ngọại biên rồi đến hệ bạch huyết và phát triển thành giun chỉ trưởng thành. Thời gian phát triển trong muỗi kéo dài từ 2 – 6 tuần lễ, phụ thuộc nhiều ở nhiệt độ, ẩm độ và loài muỗi. Nếu phôi không được muỗi hút sẽ chết độ vài tháng sau. Tất cả các giống muỗi đều có thể là ký chủ trung gian của giun chỉ bạch huyết. Riêng ở Việt Nam, có hai loại muỗi chính truyền bệnh W.bancrofti là muỗi Culex quinquefasciatus và Anopheles hyrcanus. Giống muỗi chính truyền bệnh B.malayi B.malayi là muỗi Mansonia spp.

Những quốc gia nào thường nhiễm bệnh giun chỉ bạch huyết?

Giun chỉ bạch huyết W.bancrofti phân bổ rộng khắp thế giới: Châu Á, Châu Phi, Châu Đại Dương. Giun chỉ B.malayi gặp ở Ấn Độ, phía Nam Trung Quốc, Đông Nam Á và Triều Tiên. Ở Việt Nam, B.malayi chiếm đa số các trường hợp nhiễm giun chỉ bạch huyết đã gặp (78%). Các tỉnh đồng bằng sông Hồng phía Bắc như : Nam Định, Hà Nam, Thái Bình, Hưng Yên, Hải Dương thường gặp  B.malayi trong khi ở miền Nam lại nhiễm W.bancrofti.

Năm 1980 phát hiện một ổ dịch giun chỉ bạch huyết tại huyện Khánh Vĩnh, tỉnh Khánh Hòa. Đến nay bệnh chỉ còn rải rác. Cả hai loại giun chỉ tại Việt Nam đều có tính chất chu kỳ đêm, mật độ phát hiện môi trong máu ngọai biên cao nhất từ 20 giờ đến 3 giờ sáng.

Điều trị các yếu tố dịch tể về nhiễm giun chỉ cho thấy : bệnh phổ biến ở vùng nông thôn. Tỷ lệ bệnh khác nhau giữa vùng đồng bằng, trung du và miền núi theo mức độ giảm dần. Bên cạnh đó, có những đặc điểm dịch tễ riêng của người và muỗi liên quan đến tỷ lệ bệnh như :

Người trong tuổi lao động dễ bị muỗi đốt hay sinh hoạt lao động ngoài trời, ở trần; lao động ban đêm dễ bị muỗi đốt nên tỷ lệ nhiễm ở những đối tượng này nhiễm cao hơn. Tỷ lệ nhiễm giữa nam và nữ không khác biệt nhau nếu điều kiện lao động như nhau. Tỷ lệ nhiễm ở trẻ em thấp. Nếu muỗi truyền bệnh có mật độ cao trong môi trường, muỗi có tuổi sinh lý cao, ưa thích máu người thì tỷ lệ bệnh cao.

Dấu hiệu nào nhận biết bệnh giun chỉ bạch huyết?

Bệnh giun chỉ bạch huyết diễn biến âm thầm, mạn tính. Có sự khác nhau về biểu hiện lâm sàng giữa những cá thể sống trong những điều kiện dịch tễ khá đồng nhất là một trong những biểu hiện đặc thù của bệnh giun chỉ bạch huyết.

Ở cá thể khỏe mạnh : Nhiều cá thể sống trong vùng nội dịch chỉ có hoặc biểu hiện lâm sàng hoặc ký sinh trùng. Một số bệnh nhân thử nghiệm miễn dịch dương tính cao hơn một nhưng không có ý nghĩa so với những người có biểu hiện lâm sàng rõ rệt, thực tế khó biết đó là hiện tượng đề kháng của ký sinh trùng hay sự nhiễm bệnh không triệu chứng.

Cá thể có phôi giun chỉ nhưng không có triệu chứng lâm sàng: Các nghiên cứu thường phát hiện phôi giun chỉ bạch huyết trong máu ngọại biên ở những cá thể không có biểu hiện lâm sàng kèm theo phản ứng miễn dịch âm tính với kháng nguyên đặc hiệu. Đây là những người lành mang mầm bệnh trong vùng nội dịch trọng điểm. Họ góp phần làm cho bệnh lan rộng.

Độc tố do giun chỉ bạch huyết trưởng thành gây ra những biểu hiện cấp tính ở mạch bạch huyết (tỷ lệ với số giun ký sinh). Lâu ngày, các biến chứng do ngườiừng trệ lưu thông bạch huyết, tạo nên những thương tổn nặng hay nhẹ tùy theo số lượng giun.

Những biểu hiện cấp tính : Viêm bạch huyết tái đi tái lại

Bệnh phát triển sau khi nhiễm giun khoảng 2 – 3 tháng, thường gặp trong vùng nội dịch.

Những đợt sốt cao, nhức đầu, nôn ói.

Thường khi đau ngườiực hay đau bụng rất dữ dội (có thể chẩn đoán nhầm với những bệnh khác) và gây viêm những nhánh bạch huyết lớn sâu, thường đi kèm phù da trên hạch tiếp xúc.

Những đợt viêm bạch huyết tái đi tái lại, tiến trển ly tâm bắt đầu từ vùng hạch (phân biệt viêm hạch bạch huyết do vi khuẩn thường luôn tiến triển từ ngọại vi ổ nhiễm trùng hướng về vùng hạch tương ứng). Vùng hạch thường bị là viêm tinh hoàn, mào tinh, hạch vùng bẹn. Không nhạy cảm với điều trị kháng sinh, những đợt viêm hạch bạch huyết tự nhiên khỏi, sau 4 – 5 ngày tái lại, càng về sau càng ít.

Những biểu hiện mạn tính

Phù chân voi do ứ trệ tuần hoàn tĩnh mạch chi dưới

Sau nhiều năm tái nhiễm (tối thiểu 2 năm đối với những người sống trong vùng nội dịch), bệnh tiến triển ngày càng nặng, xơ hóa dần hạch và mạch bạch huyết lớn, làm trướng mạch bạch huyết, đặc biệt là mạch ở thượng nguồn, càng lúc càng dị hình, da nhăn nheo như da voi, đó là hiện  tượng phù voi.

Hai vị trí thường gặp của phù voi là chân và bìu. Đôi khi có phù voi ở cánh tay, mơi lớn, vú. Da hằn những khối tĩnh mạch trướng to, nút nẻ, loét, bao bởi những gai sừng phì đại kiểu mụn cóc, càng lúc cáng dị hình. Trong giai đoạn này thường không thấy phôi giun chỉ trong máu.

Tăng bạch cầu ái toan nhiệt đới.

Biểu hiện lâm sàng giống như suyễn, gặp ở một số ít người sống trong vùng nội dịch giun chỉ . Những bệnh nhân này có các đặc tính sau :

Bạch cầu ái toan tăng rất cao (thường trên 3000 /µL, máu), và tăng IgE cao trong huyết thanh.

Những bệnh nhân này không phát hiện phôi giun chỉ trong phết máu ngọại biên.

Điều trị diethylcarbamazine sẽ làm giảm đáng kể bạch cầu ái toan và IgE trong huyết thanh.

Những test về chức năng hô hấp cho thấy có những dấu hiệu hạn chế cũng như tắc nghẽn, bệnh nhân có tăng bạch cầu toan tính phổi nhiệt đới không được điều trị, bệnh có thể tiến triển đến bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính do xơ hóa mô kẽ.

Biến chứng của bệnh giun chỉ bạch huyết là gì?

Sự sơ hóa và nghẽn mạch bạch huyết có thể làm vỡ vào trong các nội tạng: nhất là thận, ống dẫn tiểu, bọng đái đưa đến:

Đái dưỡng trấp : Nước tiểu trắng đục như nước vo gạo trong chứa phôi giun chỉ.

Hay có thể vỡ trong âm đạo, bìu.

Ngoài ra, bệnh nhân có thể tiểu ra máu, bội nhiễm nhiều loại vi khuẩn với những đợt nhiễm khuẩn huyết có thể đưa đến tử vong.

Những dợt viêm tinh hoàn, ống mào tinh, viêm thừng tinh có thể đưa đến vô sinh.

Chẩn đoán bệnh giun chỉ bạch huyết như thế nào?

Tại phòng khám chuyên khoa ký sinh trùng các bác sĩ sẽ dựa vào lâm sàng và xét nghiệm

Thường khó chẩn đoán trong giai đoạn viêm mạch bạch huyết cấp. Khi đó cần chú ý đến tính chất tái đi tái lại và yếu tố dịch tễ của bệnh nhân.

Dễ dàng khi đã có phù voi hoặc đái dưỡng trấp.

Phương pháp đơn giản và thường được dùng là lấy máu ngườioại biên từ 8 giờ tối đến 3 giờ sáng để tìm phôi giun chỉ. Trường hợp âm tính, nghi ngờ làm them phương pháp tập trung : Knott hay Harris.

Đái dưỡng trấp : Tìm phôi giun chỉ trong nước tiểu dưỡng trấp.

Sinh thiết mạch bạch huyết: Tìm giun chỉ trưởng thành.

Tìm kháng thể trong máu bằng phương pháp huyết thanh miễn dịch, áp dụng kỹ thuật ELISA, hay tìm kháng nguyên giun chỉ bằng phương pháp kháng thể đơn dòng. Kỹ thuật PCR cho biết kết quả rất tốt với độ nhạy và đặc hiệu cao trên 98% nhưng không khả thi trong cộng đồng.

Điều trị bệnh giun chỉ bạch huyết như thế nào?

Chưa có thuốc điều trị giun trưởng thành.

Trong giai đoạn cấp, chủ yếu điều trị triệu chứng : nằm nghỉ, băng ẩm, giảm đau, kháng viêm, kháng hostamine, kháng sinh nếu có bội nhiễm them vi khuẩn.

Thuốc đặc trị : Diethylcarbamazine (DEC), thương hiệu Notezine 100mg, liều 6 mg/kg/ngày x 3 tuần.

Phòng bệnh giun chỉ bạch huyết như thế nào?

Bệnh giun chỉ bạch huyết được lan truyền do muỗi đốt. Vì vậy, công tác phòng chống bao gồm đồng thời việc điều trị bệnh nhân có phôi giun chỉ trong máu và công tác phòng chống muỗi.

Phòng chống muỗi đốt : diệt muỗi, diệt ấu trùng và ngăn ngừa muỗi dốt.

Phát hiện người mang giun chỉ, điều trị phôi bằng các cho uống DEC từ đó cắt đứác cho uống DEC từ đó cắt đứt nguồn nguồn lây truyền.

 

 

Tags: Bệnh sán chó, Triệu chứng sán chó, Xét nghiệm sán chó, Giun đũa chó Toxocara