sán chó, bệnh sán chó, dấu hiệu bị sán chó, dấu hiệu bệnh sán chó, sán dây, giun lươn, Toxocara, Toxoplasma

Sán lá phổi gây bệnh thường gặp là Paragonimus westermani, Paragonimus heterotremus, Paragonimuskellicotti, Paragonimus pulmonalis. Thời gian qua những nghiên cứu tại Việt Nam, cùng với việc ứng dụng sinh học phân tử đã phát hiện loài sán chính gây bệnh sán lá phổi là Paragonimus heterotremus.

1. HÌNH THỂ SÁN LÁ PHỔI NHƯ THẾ NÀO?

Hình thể sán trưởng thành : Kích thước dài 8 đến 12 mm, rộng 4 đến 6mm, dày 3,5 đến 5mm. Sán có màu nâu đỏ, trông tựa như hạt cà phê, có hai đĩa hút bằng nhau: một ở miệng, một ở bụng. Thực quản thường ngắn, có ống tiêu hóa theo một vòng tròn. Bộ phận sinh dục đực gồm có tinh hoàn ít phân nhánh và ở đầu cuối của ống tiêu hóa. Buồng trứng to chia thành thùy.

Trứng sán lá phổi: Có hình bầu dục, màu nâu sẫm, khá lớn. Kích thước : 80 – 120 x 45 – 60 µm, nắp bằng ít lồi. Vỏ trứng thường dày nhiều nhất là cực đối diện nắp. Trứng mới sinh ra chỉ có một đám tế bào.

3. ĐẶC ĐIỂM DỊCH TỄ SÁN LÁ PHỔI CÓ GÌ ĐẶC BIỆT?

Tại Việt Nam, ổ bệnh sán lá phổi phát hiện từ năm 1994 ở Sìn Hồ, Tùa Chùa – Lai Châu, Thuận Châu và Mộc Châu – Sơn La, Đà Bắc – Hòa Bình,…. Chủng loại sán lá phổi là Paragonimus heterotrmus. Qua điều tra nghiên cứu dịch tễ thường kỳ của các đơn vị chuyên trách như y tế dự phòng, các năm gần đây cho thấy bệnh sán lá phổi vẫn tập trung ở các tỉnh phía Bắc, đặc biệt là vùng Tây Bắc

Cua đá là nguồn trung gian truyền bệnh: Ranguna kimboiensis. Cua đá mang ấu trùng sán lá phổi chiếm tỷ lệ 63,5%. Ốc trung gian Melanoides mang ấu trùng sán lá phổi là trẻ em chiếm tỷ lệ cao 69,4%, tỷ lệ ở người lớn thấp hơn, từ 0,2% - 15%. Các món ăn chính dẫn tới việc nhiễm bệnh là cua nướng hoặc canh cua nấu không kỹ. Ngoài ra việc giã nát cua lấy nước chữa bệnh cũng là yếu tố nguy cơ nhiễm bệnh cho người.

Đặc điểm dịch tễ bệnh sán lá phổi ở Việt Nam

Ngoài cua, tôm cũng ký chủ trung gian và các món ăn từ tôm chưa chín có chưa nang trùng có thế dẫn tới việc nhiễm bệnh. Tuy nhiên, không có những dữ liệu nghiên cứu từ loài ký sinh trùng trung gian này ở tại Việt Nam.

2. CHU TRÌNH PHÁT TRIỂN SÁN LÁ PHỔI NHƯ THẾ NÀO?

Sán trưởng thành sống ở trong phổi, đẻ trứng tại phổi, trứng bị ho ra ngoài bị nuốt lại rồi theo phân ra ngoài.

Sau 2 đến 3 tuần, ấu trùng lông nở ra, ký sinh ở ốc Melanoides, thành bào tử nang, redia và ấu trùng đuôi. Ấu trùng đuôi chui ra khỏi ốc, ký sinh vào những loài tôm cua nước ngọt, và biến thành nang ấu trùng ở những cơ ngực của những loài giáp xác đó.

Chu trình phát triển bệnh sán lá phổi

Người khi bị bệnh khi ăn nhằm tôm, cua bị nhiễm nấu chưa chín, một số trường hợp ăn mắm cũng bị nhiễm sán. Khi di chuyển đến tá tràng, nang trùng xuyên qua thành ruột tới xoang bụng, qua hoành cách mô, màng phổi rồi vào phổi. Rồi di chuyển từ ruột đến phổi, nó gây thiệt hại cho các mô mà nó đi qua. 

Vào đến phổi, các tế bào hệ võng nội mạc bao vây làm thành mô sợi xung quanh và tạo thành màng bọc có đường kính từ 1,5cm, chứa sán xung quanh có máu, mủ và một chùm trứng sán lá phổi. Trong lúc di chuyển, sán non có thể lọt vào một nốt tĩnh mạch, về đại tuần hoàn và định vị ở những nơi xa như não, gan, da,…

4. TRIỆU CHỨNG BỆNH SÁN LÁ PHỔI BIỂU HIỆN NHƯ THẾ NÀO?

Bệnh biểu hiện bằng những cơn ho, có đờm lẫn máu, kéo dài, sau một thời gian, ho trở thành mạn tính, ho nhiều vào sáng sớm đờm có màu rỉ sắt giống như viêm phổi. Thỉnh bệnh nhân bị ho ra máu, triệu chứng rất giống bệnh lao, mẩn ngứa nhưng xét nghiệm tìm trực khuẩn lao (BK) thì âm tính, đa số các trường hợp không kèm theo sốt, một số trường hợp có tràn dịch màng phổi. X-quang phổi có hạch trung thất sưng to, tổn thương nhu mô phổi nốt mờ, mảng mờ có hang nhỏ, chủ yếu tổn thương phổi tại vùng phổi thấp, bạch cầu ái toan tăng BCAT trong đa số các trường hợp.

Nhiễm ký sinh trùng trong cơ thể gây mẩn ngứa da giống như bệnh da liễu

Đối với những trường hợp bệnh sán lá phổi ký sinh ở các phủ tạng, các triệu chứng diễn biến rất phức tạp, thùy theo phủ tạng bị sán ký sinh. Nếu ở não, thường có những cơn động kinh ngắn, hội chứng ở não chiếm tỷ lệ 6,3% bệnh nhân ở vùng nội dịch; ở gan gây áp-xe gan,…

5. CHẨN ĐOÁN SÁN LÁ PHỔI BẰNG CÁCH NÀO?

Dựa vào lâm sàng : Giống như bệnh lao nhưng không tìm thấy vi khuẩn lao, không gầy sút nhanh chóng như bệnh lao, không sốt về chiều. Tuy nhiên, bệnh sán lá phổi có thể kết hợp với bệnh lao và đôi khi chẩn đoán gặp khó khăn.

Chẩn đoán xác định : Dựa vào xét nghiệm đờm tìm thấy trứng sán và có thể có tinh thể Charcot Leyden.

Ngoài ra, có thể thấy trứng sán trong phân do bệnh nhân nuốt đờm, nhất là trẻ em.

Xét nghiệm huyết thanh miễn dịch : thử nghiệm ELISA OD dùng kháng nguyên hòa tan, điều chế từ sán lá phổi trưởng thành lấy từ chó, lợn ở vùng nội dịch. Được triển khai tại phòng khám chuyên khoa ký sinh trùng

Xét nghiệm huyết thanh chẩn đoán bệnh sán lá phổi

6. ĐIỀU TRỊ SÁN LÁ PHỔI BAO LÂU

Praziquantel (distocide) 25 – 30mg/kg/ngày chia 3 lần x 2 ngày. Phối hợp các thuốc kháng viêm và điều trị triệu chứng bệnh sán lá phổi

7. DỰ PHÒNG SÁN PHỔI NHƯ THẾ NÀO?

Dự phòng bệnh sán lá phổi cũng giống như bệnh sán lá gan, bệnh giun lươn, bệnh giun kim, bệnh ký sinh trùng giun giun sán khác là thường xuyên rửa tay và thực hiện ăn chín, uống sôi, không ăn tôm, cua sống.